Một mệnh đề phụ, một sắc thái trong một câu có thể đem lại ý nghĩa hoàn toàn khác cho cả bài.
Đây là trường hợp của một tiểu thuyết sáng giá nhưng khiêu khích, quyển Giờ Thứ Chín (The Ninth Hour) của Nina McDermott. Bà kể một câu chuyện, tập trung vào một nhóm nữ tu làm việc với người nghèo ở Brooklyn. Tình hình khó khăn, nhiều người cần cứu giúp, và các nữ tu chủ yếu làm việc ở nhà chăm sóc cho người nghèo, đã tận tụy đến quên mình. Có vẻ chẳng có thứ gì có thể làm họ chệch khỏi sứ mạng cống hiến hết sức lực mình để cứu giúp người nghèo. Và đến đoạn này, McDermott đã đưa ra cho họ thử thách. Như bất kỳ ai biết những chuyện bên trong một tu viện, McDermott thể hiện các nữ tu này đầy sắc thái và chính xác. Các nữ tu không phải đều giống nhau như khuôn đúc. Mỗi người có chuyện đời, tính khí, và cá tính riêng của mình. Một số người vô cùng nồng hậu và nhân từ, một số người với những vết thương lòng riêng, không phải lúc nào cũng tương hợp với tình thương và lòng thương xót của Chúa. Và đó là trường hợp các nữ tu mà McDermott mô tả. Nhưng ngoài những nét nhân cách riêng, cộng đoàn nữ tu này phục vụ người nghèo và làm chứng tá rất chu toàn.
Nhưng rồi, sau khi kể câu chuyện đức tin và dấn thân, suy tư về những nhóm nữ tu vẫn sống triệt để lời khấn hứa, thì bằng giọng kể của mình, McDermott lại đưa ra những mệnh đề phụ mang tính lật đổ. “Các nữ tu thánh thiện trong nhà khi chúng ta còn trẻ, là một dòng dõi đang hấp hối. … Ơn gọi thánh thiện và hy sinh quên mình, sự ảo tưởng và mê tín cần có, đang tan dần đi trong thế giới.”
Trời! Sự ảo tưởng và mê tín cần có đấy. Như thể sự hy sinh triệt để này chỉ có thể là sản phẩm của một nỗi sợ sai lầm. Như thể toàn bộ các thế hệ Kitô giáo với lòng hy sinh, lời khấn độc thân khiết tịnh và sự cống hiến dấn thân, khi nhìn lại thì chỉ là những thứ căn cứ trên ảo tưởng và mê tín.
Có thật thế không?
Tôi đã lớn lên trong thế giới mà McDermott mô tả, nơi các nữ tu như thế, và nơi một chuẩn mực đạo đức Công giáo mạnh mẽ đã ủng hộ và xác nhận rằng những việc họ làm chắc chắn không phải là ảo tưởng và mê tín. Phải thừa nhận rằng, có những lúc chuẩn mực đạo đức đó đã không duy trì được qua thời gian, và bị sức mạnh của sự thế tụchóa phá tan. Và như thế, McDermott đã đúng phần nào. Có những sự xả thân lại dựa trên nỗi sợ không lành mạnh trước lửa địa ngục và cơn thịnh nộ của Thiên Chúa. Và đến chừng mực nào đó, nó còn dựa trên một quan niệm đức tin rằng Thiên Chúa không muốn chúng ta quá phồn thịnh trong đời này, và đời chúng ta hầu hết là để sự chuẩn bị ảm đạm cho đời sau. Có lẽ đây không hẳn là ảo tưởng và mê tín, nhưng nó là thần học tồi và đã góp phần tạo nên những người đi tu như trong thế giới mà McDermott mô tả và trong thế giới Công giáo của tôi thời trẻ.
Nhưng còn một điều nữa nâng đỡ chuẩn mực đạo đức này, và tôi đã hấp thụ nó thời trẻ, ghi một dấu ấn vĩnh viễn mình, khác hẳn với mọi thứ tôi từng tiếp thu trong thế giới này. Bất chấp những nỗi sợ sai lầm, bên trong đức tin kinh thánh này, còn có một huấn lệnh dạy rằng sự tiện nghi, những khát khao và thậm chí là những ao ước hợp lý về tự do tính dục, hôn nhân, con cái, sự phồn thịnh, chúng đều hướng đến những mục đích cao hơn, và bạn có thể được ngỏ lời hãy hy sinh tất cả chúng, hy sinh những khát khao hợp lý của mình, để phục vụ Thiên Chúa và tha nhân. Đây là một đức tin tin rằng bạn được sinh ra với một ơn gọi Chúa ban, và đời bạn không phải là của bạn.
Tôi đã thấy điều này, trước hết là nơi bố mẹ tôi, những người tin rằng đức tin đưa ra cho mình những đòi hỏi như vậy, và bố mẹ tôi chấp nhận những đòi hỏi đó và từ đó là có thẩm quyền đạo đức để mong muốn người khác làm thế. Tôi đã thấy điều này nơi các xơ dòng Ursula, những người dạy tôi học, những người phụ nữ với dòng máu đỏ đầy sinh lực nhưng đã hy sinh những khao khát của mình để đến trường công ở một vùng xa xôi hẻo lánh mà dạy học cho chúng tôi. Tôi đã thấy nó nơi cộng đoàn vùng đồng cỏ nhỏ bé đã vun đắp cho tôi, một cộng đoàn sống xả thân.
Hôm nay, tôi sống trong một thế giới tôn vinh sự phức tạp hơn tất cả, và cũng là một xã hội không còn chắc đâu là “tin giả” và đâu là những gì có thể tin tưởng. Trong thế giới bất ổn này, đức tin của tôi thời trẻ, của bố mẹ tôi, của các nữ tu đã hy sinh giấc mơ để dạy dỗ tôi, và của các nữ tu mà Nina McDermott mô tả trong quyển Giờ Thứ Chín, có thể trông rất giống ảo tưởng và mê tín. Có khi nó là ảo tưởng, phải thừa nhận như thế, nhưng có khi không phải, và trong trường hợp của tôi, thì đức tin bố mẹ đã truyền cho tôi, với niềm tin rằng cuộc đời và tính dục của mình không phải là của mình, thì tôi tin, đó là điều không mê tín nhất trên đời.
J.B. Thái Hòa dịch
Trả lời